Me një Akt të thjeshtë dhe emocionues, të dielën, më 1 dhjetor, në Kapelën e Seminarit Redemptoris Mater në Romë, Kiko Argüello, Nismetar me Carmen Hernández të Ecjes Neokatekumenale, mori në çmim Medaljen ‘Per Artem ad Deum’ për kontributin e tij në artin e shenjtë.
Shpërblimi jepet çdo vit nga Shoqata Sacroexpo për artistë ose institucioneve, veprat artistike të të cilëve kontribuojnë në zhvillimin e kulturës dhe përshpirtërisë njerëzore. Ai dallohet për faktin se është çmimi i vetëm i dhënë me mbështetje të Dikasterit për Kulturën dhe Arsimin të Selisë Shenjte.
Video i ceremonisë së shpërblimit
“Një estetikë e re në Kishë”, Kiko Argüello
Shumë mirë! Faleminderit! A mund të them një fjalë?
Falemenderoj Kardinalin Rys dhe Mons. Arrieta për praninë e tyre. Falemenderoj shoqatën ARTESACRA për këtë medalje ‘PER ARTEM AD DEUM’, e cila për mua ishte një surprizë e papritur.
Kur kisha 20 vjet, mora çmimin kombëtar të jashtëzakonshëm të pikturës në Spanjë; pak kohë më vonë, e lashë karrierën time si piktor dhe shkova për të kërkuar Krishtin mes të varfërve; dhe Zoti më dha 100 për 1, sepse një ditë më thirrën për të pikturuar absidën dhe vitraxit e katedrales së Madridit.
Zoti ka bërë diçka të jashtëzakonshme me Carmen dhe me mua. Sepse diçka shumë më e rëndësishme se e gjithë vepra ime artistike ka qenë hapja e një Ecja e Nxënies së Krishterë në të gjithë Kishën, e cila po ndihmon shumë familje dhe shumë të rinj. Kjo, po, është një vepër arti.
Të gjithë e njihni frazën e famshme të Dostoevskij në librin “Idioti”: “Bukuria do ta shpëtojë botën”. Princi e thotë këtë dhe pastaj thotë se kjo bukuri është Krishti. Ne kemi parë veprën në të cilën Zoti na ka vendosur me Ecjen e Nxënies së Krishterë, dhe jemi të habitur… Zoti na ka ndihmuar të gjejmë një estetikë, disa imazhe, një mënyrë për të shprehur besimin me një lloj të ri realizimi, madje edhe të Kishës së vet.
Bukuria do ta shpëtojë botën. Cila bukuri? Bukuria sot është shumë e rëndësishme sepse jetojmë në një botë ku kultet ndaj bukurisë dhe trupit janë shumë të rëndësishme. Bukuria është e nevojshme sepse pa bukuri njeriu bie në dëshpërim. Shën Gjon Pali II kishte thënë tashmë se mungesa e bukurisë çon në mungesë shprese, në dëshpërim dhe një numër të madh vetëvrasjesh mes të rinjve.
Bukuria, siç studiohet në filozofi, është transcendentalja e qenies së bashku me të vërtetën dhe të mirën. Doja ta lidhja bukurinë me qefin, me emocionin estetik. Ju jap një përshkrim të shkurtër mbi bukurinë.
Nëse hapni Shkrimet, do të shihni diçka befasuese. Në librin e Siracidit, kapitulli 42, lexojmë: “Zoti ka krijuar të gjitha gjërat në dy, njëra përballë tjetrës, dhe nuk ka bërë asgjë gabim. Çdo gjë pohon shkëlqimin e asaj që është pranë saj.” Thotë se çdo gjë që ka krijuar Zoti këndon shkëlqimin e asaj që është pranë saj. Ky është parimi i bukurisë. Marrëdhënia mes një gjëje dhe fqinjit të saj. Prandaj, themi se përmbajtja më e thellë e bukurisë është dashuria. Për shembull, një paizazh: butësia e qiellit të kaltër këndon bukurinë e reve të holla ose të bardha; ashpërsia e pemëve këndon fortësinë e shkëmbeve; lumi që kalon këndon bukurinë e plazhit pranë. Çdo gjë këndon bukurinë e asaj që është pranë saj.
Në çfarë marrëdhënieje? Ky është pika. Nëse marrëdhënia e dashurisë është e drejtë, nëse ajo që është pranë këndon mirë, atëherë bukuria shfaqet menjëherë. Mund të bëjmë një konferencë të gjatë dhe shumë të bukur për këtë, por tani dua të flas për Jezu Krishtin, sepse të gjitha këto gjërat janë të lidhur me Jezu Krishtin. Pse Dostoevskij thotë se bukuria është Krishti, në cilin kuptim? Bukuria gjithmonë prodhon një emocion estetik, domethënë qefi, pelqimi. Bukuria dhe pelqim, sikur Zoti të dëshironte të na tregonte, nëpërmjet bukurisë, qe na do, qe na do shumë, për këtë arsye çdo gjë është e bukur.
Hebrenjtë flasin shumë për bukurinë. Zoti ka krijuar njeriun. Ka krijuar Adamin dhe Evan. E dini se Adami i dha emrat kafshëve duke treguar shkencën e tij dhe nuk gjeti një ndihmës si ai. Atëherë Zoti mori një brinjë dhe “ndërtoj” një grua. Hebrenjtë thonë se vetë fjala “ndërtoj” është një fjalë artistike, për të krijuar art. E gjithë tradita thotë se nuk ka pasur grua më të bukur se Eva e parë. Adami kur e pa u befasua: ja kjo, po, ashti e eshtrave të mi, dhe mishi i mishit tim. Le të quhet Grua (Iššah) sepse është kjo u mor nga Burri (Išš). Iššah në hebraisht, varona në spanjisht, burr – burre. Njeri.
Kur Moisi mori popullin dhe e çoi në Malin Sinai, Zoti u shfaq dhe tha: “Adonai Elohenu, Adonai Ehad”, “unë jam i vetmi” dhe “do ta duash Zotin, Hyjin tënd, me gjithë zemrën tënde”. Zoti shfaqet si një dhendri. Zoti është dashuri. Ata thonë se Moisi i paraqet Zotit asamblenë, ashtu si Zoti e paraqiti Even Adamit. Sepse ajo do të jetë nusja e Zotit. Profeti Ozeja do të flasë për dhendrin e Izraelit dhe bën një paralelizëm mes Zanafilës dhe këtij momenti të besëlidhjes. Por kujdes, ndërkohë që Eva e parë shfaqet e bukur, Izraeli vjen nga Egjipti, vjen nga idhujtaria, ku ishin skllavizuar dhe ishin plot me mosmarrëveshje, plot me njërëz të çalë, të verbër. Sepse idhujt të skllavizojnë, ishte një popull skllevërish. Zoti, thonë rabinët, e shendërron këtë popull, këtë asamble, thotë se nuk ka më të çalë, sepse të gjithë ecën mirë, nuk ka më të shurdhër, sepse të gjithë dëgjuan fjalën dhe populli i Izraelit ngriti tëndat, në njëjës, jo në shumës: jo ngritën, por ngriti. Kjo do të thotë ata ishin bërë një. Zoti nuk mund të jepte Torah-n te një populli skllavër, ai ndërtoi një asamble profetike që do të shpallte kohët e reja mesianike.
Ky temë i bukurisë së asamblesë së Izraelit do të zhvillohet gjatë tërë rabinizmit përmes shumë midrashëve. Krishti i njihte këto midrashe. Kur dishepujt e Gjonit iu paraqiten Zotit tonë Jezu Krisht, ata e pyesin: “Je ti Mesia, apo duhet të presim një tjetër?”. Dëgjoni çfarë përgjigjet Krishti: “Thuajini Gjonit: të verbrit shohin, të çalë ecin, të shurdhërit dëgjojnë”. Pse thotë këtë? Sepse ata tashmë prisnin Mesian si atë që do të organizonte jo vetëm popullin e Izraelit, por edhe njerëzimin e ri. Një njerëzimi i ri.
E njëjta gjë që bëri Krishti me ne! Na bëri të dëgjonim fjalën e tij, na hapi veshin. Na hapi sytë, siç bëri me të verbrin. Krishti bëri me pështymën e tij një baltë dhe e aplikoi mbi sytë e të verbrit. Dhe i verbri pa dashurinë e Zotit që i dha shikimin. E njëjta gjë që bëri me ne përmes nxënies së krishterë. Fjala e Zotit, e cila është si pështyma, ndriçon profetikisht varfërinë tonë, mëkatet tona. Bën baltë dhe e vë para syve tanë. Na e vë para mëkatet tona me atë baltë. Dhe pastaj na thotë: “Lahu”. Gjëja më e vështirë është të konsiderohesh mëkatar, kjo nuk bëhet pa pështymën, fjalën e Krishtit. Dhe na janë falur të gjitha mëkatet. Tani nuk jemi më skllevër. Kemi parë dashurinë për ju, mëkatarë.
Ja: të verbrit shohin, të shurdhërit dëgjojnë, të çalë ecin, ecin duke ndihmuar të afërmit, lebrozët janë pastruar. Ka ardhur Krishti, është shenja që ka ardhur shpëtimtari i botës, ai që na bën një krijim të ri. Ka një krijim të parë dhe Izraeli e kupton besëlidhjen si një krijim të ri. Vjen Mesia që bën me ne një besëlidhje të re, një krijim të ri.
Ky krijim i ri përshkruhet në Librin e Zbulesës, kur flitet për Jerusalemin e ri që zbret nga qielli. Dhe flitet për bukurinë. Krejt e shkëlqyer si një gru e fejuar, si një nuse. Bukuria! Është shumë e rëndësishme. Sot jetojmë në një periudhë ku flitet për globalizimin. Ka një imazh të botës që është Babilonia, që është prostituta e madhe e Zbuleses.
Por para Babilonisë është një qytet tjetër: Jerusalemi qiellor që zbret nga qielli, i veshur me të bardhë si një nuse, i veshur me vepra të mira, i veshur me pëlhurë të shkëlqyer. Ka një veprim përballë Babilonisë. Zoti na thërret të ndërtojmë bukurinë e Krishtit. Është trupi i Krishtit që do të shpëtojë botën. Bukuria e Krishtit. Dhe cila është kjo bukuri? Jerusalemi i ri: ata janë bërë të gjithë të bukur sepse Krishti i vesh me shenjtërinë e tij dhe shfaqet bashkësia e krishter: Kisha, krejt e shkëlqyer, që është Qengji që e mund Egërsirën, kjo bukuri do të shpëtojë botën. Bota po pret të krishterët. Ata po presin të shohin këta njerëz që shohin dashurinë e Zotit, kur njerëzit nuk e shohin dashurinë e Zotit askund. Ata po presin këta që ecin për të shpallur Ungjillin si të varfrit. Ata po presin këta që dëgjojnë Fjalën, që duhen njëri-tjetrit, që kanë vetem një zemër: “Duani njëri-tjetrin, ashtu siç unë ju kam dashur, nga kjo dashuri do të njohin që ju jeni dishepujt e mi”. Shfaqet një bukuri që është Krishti.
Në traditën e Kishës ka një kopsht në Eden, ka edhe një kopsht të dytë në malin Sinai, ku maja shfaqet si një pemë që jep fryte, që është Torah, por ka një kopsht të tretë. Ka kopshtin e Edenit dhe kopshtin e Zbuleses, ku shfaqet Jerusalemi i ri, ku ka një pemë jete që jep fryte të përjetshme. Por ka një kopsht të katërt: Golgota. Ka kopshtin ku Krishti u kryqëzua. Në atë kopsht ka një varr, ka një të ringjallur, ka një kopshtar të ri që është Krishti, Adami i ri, ka një grua që vjen nga prostitucioni që quhet Maria Magdalena dhe kur e sheh, thotë: “Rabuni!”, shkon për ta përqafuar, por Krishti i thotë “Mos më prek”, “Mos më prek sepse ende nuk u ngjita tek Ati”. Ky tekst: “Mos më prek” është shumë i rëndësishëm sepse është në lidhje me Jerusalemin e ri. “Shko dhe shpalle që ngjitem tek Ati, Ati im dhe Ati juaj; Huji im dhe Hyji juaj.” I jep një shpallje të Kerygmas, ajo shkon për të realizuar një veprim të madh. Krishti merr natyrën njerëzore dhe e çon në Trininë e Shenjtë.
Shën Pali thotë se në krijim ka një pasqyrë, një epifani të dashurisë së Zotit për ne, përmes bukurisë. Ka diçka në natyrë që të prek, ka bukurinë e Tij, ka një butësi, si një bindje. Çfarë është njeriu? Ai është një bëjë (ne levizje), është një projekt, është një mrekulli. Njeriu! Njeriu është një mrekulli. Ne jemi një projekt në realizim të vazhdueshëm, domethënë në pasiguri të vazhdueshme. Nuk kemi të drejtë ti heqim njeriut mundësinë për t’u realizuar ashtu siç e ka krijuar Zoti, sepse ai është një projekt në realizim të vazhdueshëm.
Shën Pali, në Letren e Dytë drejtuar Korintasve, pohon se Krishti vdiq për të gjithë, në menyrë që ata që jetojnë të mos jetojnë më për vete, por për atë që vdiq dhe u ngjall për ta. Ja vizioni i njeriut sipas Zbulimit, ja antropologjia e krishtere: njeriu, skllav i mëkatit, është i detyruar t’i ofrojë gjithçka vetvetes, pikërisht sepse është skllav, ka humbur dimensionin e bukurisë që është dashuria, dalja nga vetvetja për të dashur të tjerët. Vepra e shpëtimit qëndron në shkatërrimin e këtij mallkimi dhe kthimin e njeriut në bukurinë e dashurisë.
Për këtë njeri po përpiqemi të krijojmë një lloj të ri famullie; bëjmë famullitë me një kurorë misterike ku qielli është i pranishëm, me misteret më të rëndësishme të besimit tonë. Kisha e sotme nuk ka një estetikë të përcaktuar… Kjo na ka shtyrë, në njëfarë mënyre, të kërkojmë një estetikë. Në Madrid kemi bërë një famulli me një çati të ngjyria arit, me gur të bardhë dhe xham, me një katekumenium: një grup dhomash që shihen nga një shesh qendror, me një shatërvan. Në katin e parë janë të gjitha shërbimet sociale dhe sipër, në një kat tjetër, janë të gjitha sallat për çdo bashkësi, etj.
Po flisja për bukurinë. Çdo reformë e Kishës ka sjellë me vete gjithashtu një gjallërim estetik: mendojmë për gotikën, për barokun… Nuk mund të ishte ndryshe me Koncilin e Dytë Vatikanit.
Pra, ne nga Ecja duam të paraqesim këtë bukuri, që është bukuria e dashurisë në këtë përmasë: Krishti (duke treguar kryqin). Dhe duam ta paraqesim në një bashkësi e krishtere, sepse mendojmë… Sepse Krishti thotë: “Duani, duani”, por që të duam kë? Krishterët e parë jetonin në një bashkësi të vogël, njiheshin të gjithë me njëri-tjetrin. Bashkësia nuk mund të jetë shumë e madhe sepse është për të treguar, për të krijuar një shenjë publike të dashurisë. Numri i një bashkësie është 30, 40 persona, sepse duhet të japim një dëshmi konkrete të dashurisë. Duhet të kthehet klithma e paganëve: “Shihni si duhen”, klithnin ata kur shihnin të krishterët. Sepse Krishti në Ungjill thotë: “Duani, duani, duani”. Kjo është bukuria që shpëton botën: dashuria në përmasat e kryqit. Dëshmon se nëse duhemi në dimensionin e armikut, e kemi brenda jetën e pasosur. Sepse ndryshe është e pamundur të duhemi kështu, por sepse Zoti na dha besimin brenda dhe besimi na jep jetën e pasosur, jetën e pavdekshme… Kemi diçka brenda që na mbështet, që na mban, që është jeta e Hyjit në ne, jeta e Krishtit, fitorja e tij mbi vdekjen në ne, e dhënë nga Shpirti Shenjt. Në të vërtetë, ajo që duhet të shpallim është ngjallja e Krishtit të pranishëm në ne.
Duam të jemi një Ecje serioze, një rrugë serioze, sepse jemi gati të mbaimë një betejë të madhe me botën, me djallin, me dragonin e madh, jemi gruaja që po lind djalin, e kërcënuar nga dragoni i madh që është princi i kësaj botës. Hebrenjtë thoshin se në botë gjithmonë fiton djalli. Interesante, e keni parë? Nazizmi më parë dhe komunizmi më pas dukej se kishin pushtuar gjithçka, gjithçka, kombet e tëra. E kuptojmë pse e gjithë Evropa sot po shkon në apostazi, e kuptojmë pse ka një sekularizim total. Këtu djalli duket se fiton gjithmonë, sepse në këtë botë Krishti nuk ka ku të vendosë kokën dhe me të edhe të krishterët. Por ne, me Krishtin, kemi fituar vdekjen dhe kemi një gëzim të madh, për këtë duhet të shpallim dhe të dëshmojmë dashurinë që Zoti ka për ne, që na dha jetën e pasosur brenda nesh.
Krishti thotë: “Duani njëri-tjetrin ashtu siç ju kam dashur unë”. Krishti na ka dashur, dhe në këtë dashuri paganet e sekularizuar, që na rrethojnë, do të dinë se ju jeni dishepujt e mi. Krishti na ka dashur në përmasen e armikut, domethënë nuk ka kundërshtuar të keqen tonë. Ligjerata mbi Mali thotë: “Mos u kacafytni me të keqin”. “Duani armiqtë tuaj, bëni mirë atyre që ju urrejnë, bekoni ata që ju salvoinë”. Çfarë është kjo? Krishterimi.
Sepse pika është kjo: çfarë do të thotë të jesh i krishterë sot, çfarë duhet të dëshmojmë? Shën Pali thotë: “Mbajmë gjithmonë dhe kudo mënyrën e vdekjes së Jezu Krishtit”. Mënyra e vdekjes, domethënë Krishti i vdekur i kryqëzuar – thotë – “Mbajmë gjithmonë dhe kudo, në trupin tonë, grahmat e vdekjes së që të shihet që edhe jeta e Jezusit të shfaqet në trupin tonë të vdektshëm”. Koncili i Dytë të Vatikanit ka folur për Kishën, sakramentin universale e shpëtimit… Krishti na ka treguar një drejtësi që është drejtësia e dashurisë në përmasat e kryqit.
Bukuria do ta shpëtojë botën, që është Krishti që jeton ne te krishterët në bashkësitë të krishtera. I kemi thënë Selisë së Shenjtë se nuk duam të krijojmë një kongregatë, duam ta çojmë këtë mesazh Kishës: është e mrekullueshme të jetosh besimin në një bashkësi e krishtere në famulli.
Gjëja më e bukur e bashkësive është qe e kemi parë veprimin e Zotit ne vëllezërit dhe motrat, të gjithë janë pasuruar nga e mira e të gjithëve. Të gjithë në të gjithë. Ka një pasuri të përbashkët dhe të vazhdueshme në të gjithë. Është e mrekullueshme të shohësh se të verbrit shohin dashurinë e Zotit në jetën e tyre. Krishti ka mundur vdekjen, nuk shikojmë vdekjen me tmerr, as plakjen, as sëmundjen. Dhe nuk është se jemi shumë të mirë, por jemi të gjithë mëkatarë, të varfër.
Në ngjalljen e Jezu Krishtit, Zoti tregon një gjë të madhe, që këtë që u ngjall nga të vdekurit dhe u ngjit në qiell, Zoti e ka caktuar Kyrios. Fjala kyrios është fjala e Zotit në Malin Sinai. Pra, ky njeri që vdiq në kryq për ne është vetë Zoti.
Krishti vdiq që njeriu të dalë nga ky rreth egoizmi, që të mos jetojë më për veten e tij, por për atë që vdiq dhe u ngjall për të, Krishti, bukuria hyjnore që u bë njeri, u bë një nga ne, që njeriu të mund të marrë lavdinë e Zotit.
Kardinal Grzegorz Ryś
Arkipëshkev nga Łódź, Poloni
Shumë të nderuar Zotërinj, Vëllezër dhe Motra, i dashur Kiko!
Të gjithë ne këtu të pranishëm jemi padyshim të bindur për këtë formulë Per Artem Ad Deum.
Për më tepër, mblidhemi për të shpërblyer njeriun që e ka bërë këtë formulë një nga parimet e jetës së tij.
Sa më shumë, DUHET TË THEKSOHET, që ky parim nuk është i dukshëm për të gjithë. Dhe kjo “jo dukshmëri” ka disa faqe:
Ne vendin e parë, mund të kesh fytyrën e artit, i cili a priori nuk do të ketë asnjë lidhje me Zotin. Këtë e pohon në mënyrë të përshtatshme dhe të fuqishme Jonathan Sachs në librin e tij “The Persistence of Faith”: për shumë shekuj arti dhe besimi kanë jetuar në një martesë harmonike, por tani janë të DIVORCIUAR! Siç ndodh zakonisht në divorce – shkaku nuk është kurrë vetëm nga njëra anë. Divorci mes besimit dhe kulturës është shkaktuar gjithashtu nga papjekuria e besimit e të krishterëve – një besim i pjekur – thoshte Shën Gjon Pali II – gjithmonë përkthehet në kulturë!
Së dyti, arti mund të bëhet – dhe shpesh bëhet – qëllim në vetvete. Kjo do të thotë se arti mund të mos dojë të çojë të askënd tjetër përveç vetvetes, por të kërkojë një përqendrim të plotë në vetvete. Shën Frati Alberto (Adam Chmielowski), një nga piktorët më të mirë polakë të shekullit të nëntëmbëdhjetë, paralajmëronte kundër këtij fenomeni, duke folur për një “Zonjë Art” që kërkon një devotshmëri idhujtarike për veten e saj.
Së treti, gjatë shekujve nuk kanë munguar në Kishë zëra kritikë kundër artit fetar dhe të shenjtë dhe kërkesave të tij. Kur kulti i imazheve u njoh nga Koncili i Dytë i Nicës, në zonen përendimore e krishterimit, në kohen e Karlit të Madh, u ngritën disa dyshime. Grumbullimi më i plotë është ai në Librat Karolinë, nga Teodolfi i Orleanit: Jezusi nuk ua urdhëroi apostujve të pikturonin imazhe, por të predikonin FJALËN. Pse?
Pse fjala nuk lidh imagjinatën njerëzore aq fort sa një imazh! Këtë e dimë. Besoj se kjo është përvoja jonë e përbashkët. Unë (për shembull) e kam ditur që në fëmijëri se Hyji Atë është pak a shumë si një plak serioz mbi re, me mjekër, me shkop dhe me kryqin mbi globin në dorë – e kisha parë kështu në tavanin e kishës sime famullitarë (një herë në javë, ndonjëherë edhe çdo ditë) – dhe është pothuajse e pamundur të lirohem nga ky imazh.
Faktikisht, thotë Teodolfi, arti ka një vlerë edukative (litteratura illitteratorum), por vetëm në lidhje me fjalën. Një imazh i pa shpjeguar i një gruaje të bukur mund të përfaqësojë gjithashtu Marinë si Venus (Venus)…
Së katërti, përqendrimi në art mund të kthejë përparësitë. Shën Bernardo i Clairvaux ka folur për këtë me shumë forcë në historinë e Kishës: “Kisha shkëlqen me ar dhe Zoti i saj ka shpinë të zhveshur” – kisha shkëlqen me ar – ka altare, vazo dhe qirinj të artë, ndërsa Zoti i Kishës – Jezusi në personin e të varfërve – shkëlqen me shpinë të zhveshur: nuk iu dha një kemishë sepse të gjitha fondet u shpenzuan për të zbukuruar tempullin.
Po i kujtoj këto kundërshtime jo kundër parimit per artem ad Deum, por për të treguar se ta jetosh atë siç duhet nuk është aspak e thjeshtë: kërkon jo vetëm talent, por edhe mundim, përzhgjedhje, disiplinë të varfërisë, lutje, vigjilancë. Çmimi i dhënë sot nuk ka të bëjë vetëm me aftësitë artistike, por edhe me radikalizmin e jetës ungjillore.
Udha për artem ad Deum nuk është e lehtë, por janë të bekuar ata që e ndjekin dhe udhëheqin të tjerët në të. Është udha e Zotit. Zoti vetë e përgatit dhe e përshkon atë drejt njeriut. Udha njerëzore për artem ad Deum është më parë dhe fillimisht rruga e Zotit për artem ad hominem – Libri i Urtisë flet për këtë në mënyrë të mrekullueshme: “Në fakt, nga madhështia e BUKURISË së krijesave, për analogji, shihet krijuesi i tyre” (Ur 13,5). Dy rrieshtat më parë quhet “Autori i BUKURISË”. Bukuria që Ai krijon ka për qëllim të çojë drejt Tij.
Por ndodh gjithashtu – pranon Autori i frymëzuar – që bukuria të bëhet një pengesë mes Zotit dhe njerëzve që fillojnë të adhurojnë krijimin: “Ata lihen të marrin nga dukja, sepse GJËRAT E SHIKUARA JANË TË BUKURA” (v. 7). Megjithatë, mëkati dhe devijimi nuk janë fjala e fundit e historisë njerëzore. Përgjigja ndaj tyre është SHPËTIMI!
Shën Gjon Pali II, në “Letërën e tij drejtuar artistëve”, flet për “Bukurinë që SHPËTON”; Kiko Argüello – duke ndjekur Dostoevskij – thotë të njëjtën gjë. E dimë mirë: shpëtimi është vepër e Zotit, dhe realizohet falë “birit më të bukur të njeriut”. Udha e bukurisë (via pulchritudinis) është rruga e krijimit dhe shpëtimit të Zotit. Për të gjithë njerëzit. Jo për disa artistë të përzgjedhur, por për çdo mëkatar. Ky është KERIGMA përfundimtar i Kikos.
Faleminderit për vëmendjen tuaj.
Mons. Segundo Tejado
Mirëmbrëma të gjithëve, Eminencë, Shkëlqesi, miq!
Mua më është dhënë detyra të bëj këtë dëftim të veprës së Kiko. Nuk ka qenë e lehtë, nuk është e lehtë, sigurisht diçka mund të harrohet sepse ai ka bërë kaq shumë, në kaq shumë vende, kaq shumë vepra sa bëhet vërtet e vështirë t’i numërosh ato. Do të jem pak i gjatë, jo shumë mos u shqetësoni, por më duket e rëndësishme të them sot këtu në këtë mbledhje, në këtë moment, të bëj një udhetim të vogël, ku Zoti e ka çuar atë në historinë e tij për të arritur këtu, te ky çmim.
Kiko Argüello
Piktor spanjoll, lind në León më 9 janar 1939. Studioi në Shkollën Qendrore të Arteve të Bukura në Akademinë e San Fernando në Madrid. Morri pjesë në ekspozita dhe konkurse të shumta pikture në Spanjë dhe në vitin 1959 mori Çmimin e Jashtëzakonshme Kombëtar të Pikturës .
Në fund të viteve ’50, jetoi një krizë ekzistenciale që e çoi në një takim të thellë me Jezu Krishtin, duke e sjellë atë të dedikojë jetën dhe artin e tij për Krishtin dhe Kishën. Së bashku me Atin Aguilar OP, në vitin 1960, realizon një udhëtim për në Europë, para fillimit të Koncilit, për të studiuar artin e shenjtë me qëllim përgatitjen për thirrjen konciliare. Pas këtij rinovimi, ndryshon përmbajtjen e artit të tij dhe së bashku me një skulptor dhe një artizan xhami formon një grup arti të shenjtë të quajtur “Gremio 62” që realizon një seri ekspozitash në Madrid, në Royan (Francë) dhe në Hagë (Hollandë)
Në vitin 1964, Zoti e frymëzon të shkojë të jetojë mes të varfërve në një barakë në Palomeras Altas, në periferi të Madridit, duke braktisur karrierën e tij premtuese si artist. Më vonë njihet me Carmen Hernández, një misionare, e diplomuar në Kimikë dhe Teologji, sot Shërbëtore e Zotit. Së bashku me të, ai jep jetë një forme të re të predikimit që do të çojë në lindjen e një bashkësie krishtere, mes të varfërve: bashkësia e parë neokatekumenale. Ky përvojë gradualisht do të çojë në famullitë. Farë e vogël fillon të mbijë në Spanjë dhe, pas përvojës së Kikos mes të varfërve të periferisë së Romës, në Borghetto Latino, në Itali dhe në gjithë botën. Ecja Neokatekumenale sot është e pranishme në 136 kombet, në rreth 1.300 dioqeza dhe më shumë se 6.200 famulli.
Arti i Kikos, që nga fillimi i përvojës së lindjes së bashkësive të para, do të ketë si qëllim kërkimi nevojën për të ofruar hapësira të përshtatshme dhe të denja për kremtime liturgjike sipas rinovimit që Koncili II i Vatikani po i ofron Kishës. Përmes Ecjes Neokatekumenale krijohen një sërë strukturash për të realizuar këtë rinovim në shërbim të bashkësive të krishtera.
Kiko gjen në artin e Kishës Lindore, në ikona, shprehjen më të përshtatshme për përvojën që po përjeton. Ai është i goditur nga shpiritualiteti i këtyre piktorëve që, duke hequr dorë nga “origjinaliteti” i tyre dhe duke iu nënshtruar kanonit të paracaktuar nga tradita e kishës, gjejnë rrugën për një art dhe një shpiritualiteti shumë më të lartë. Kiko ndjek kanonin ortodoks duke e përditësuar atë me zhvillimet e pikturës moderne – si Picasso, Matisse – në të cilën ai ishte formuar.
Në vitin 2000, Kiko krijon një shkollë piktorësh për realizimin e cikleve piktorike në kishat, siç do ta shohim më poshtë, dhe në vitin 2018 ngritet Fondacioni Vepër Artistike Kiko Argüello, me qëllimin për të ruajtur dhe shpërndarë veprën artistike të Kikos.
Arkitekturë dhe Pikturë
Kiko Argüello fillon të kuptojë dhe të hartojë një lloj të ri famullie, duke favorizuar kalimin nga një baritore e kishes masive në një kishë “bashkësi e bashkësive”, duke ofruar një rinovim të plotë: nga arkitektura deri te ikona, nga hapësirat për kremtime dhe takime mes njerëzve, atë që ai e quajti Catecumenium, deri te elementet të përkatshem për liturgjisë.
Kështu, gjejmë veprën artistike të Kikos në famulli të ndryshme:
- La Paloma (Madrid)
- San Bartolomeo in Tuto (Firenze)
- Santa Catalina Labouré (Madrid)
- Sacra Famiglia (Oulu – Finlandia)
- Katedralja e Nostra Signora di Arabisë – Bahréin
Në kishat/famulli të tjera, ai pikturon cikle piktorike, me “Kurora misterike” dhe “Retablos”, të cilat kanë si qëllim të lartësojnë festat liturgjike, sipas traditës lindore.
- Katedralja e Madridit (abside dhe kapela Nuestra Sra. del Camino)
- Fresco Parrocchia Santiago (Ávila)
- Kisha e Fuentes del Carbonero Mayor (Segovia)
- Në Romë: Kripta dhe salla Famullia e Shën Martirëve Kanadezë, Shën Francesca Cabrini, Shën Luigi Gonzaga, Nativiteti
- Salla Liturgjike në Famullinë San Frontis (Zamora)
- Në Madrid: Kisha dhe salla de Ntra Sra. del Tránsito, Shën Josefi, Shën Sebastiani, La Paloma, Shën Roque
- Salla Famullia Buone Nouvelle (Pari)
Së bashku me shkollën piktorike që ai krijoi, realizon disa cikle piktorike:
- Famullia Santissima Trinità (Piacenza)
- Famullia S. Giovanni Battista (Perugia)
- Famullia Santísima Trinidad, (S. Pedro del Pinatar Murcia)
- Famullia S. Massimiliano M. Kolbe (Roma)
- Kisha S. Francesco Saverio (Shangai – Cina)
- Famullia El Pilar (Valdemoro – Madrid)
- Kishë ne Troina, Cagliari, Mestre, Verona, ecc.
- Kisha Monastero Carmelita S. José (Mazarrón-Murcia)
Qendrat Neokatekumenale
Përveç kishave dhe sallave liturgjike të famullive, ai krijon disa qendra neokatekumenale dhe disa shtëpi për bashkëtesat: vende takimi mes katekistëve të Ecjes, vëllezërve dhe dioqezave:
- Qendra Neokatekumenale e Madridit dhe Romës
- Qendra Neokatekumenale Shërbëtori i Yahveut (Porto San Giorgio), vend takimi dhe dërgimi i misionarëve itinerantë nëpër kombet. Në vitin 1988, Shën Gjon Pali II do të kremtonte Eukaristinë dhe do të dërgonte familjet e para në mision. Në këtë qendër, ai krijon Shënjtëroren e parë e Fjales, një vend për studimin dhe shqyrtimin e Shkrimeve, të zbukuruar me një vetraxh të veçantë.
- Qendra Ndërkombëtare “Domus Galilaeae” në Malin e Lumturive në Tokën e Shenjtë. Duke pranuar intuitën e Carmen Hernandez për të ngritur një qendër formimi për presbiterët dhe katekistët në Tokën e Shenjtë, ai krijon dhe ndërton Domus Galilaeae. Shën Gjon Pali II – i cili do ta vizitonte dhe bekonte punimet e kësaj shtëpie në vitin 2000 – shprehu dëshirën që kjo shtëpi “të mund të favorizojë një formim të thelluar fetar dhe një dialog të frytshëm ndërmjet hebraizmit dhe Kishës Katolike”. Dëshmi e të gjitha këtyre janë mijëra vizita si të hebrenjve ashtu edhe të palestinezëve – që mbeten të habitur nga bukuria dhe mikpritja e Shtëpisë – si dhe bashketesat ndërkombëtare të ipeshkvinjve dhe madje edhe të rabinëve. Lartesohet në këtë vend, një grup skulpturor i Krishtit me apostujt dhe skulptura e Shën Gjon Palit II.
- Shtëpi bashkëjetesash dhe qendra neokatekumenale në kombet të ndryshme të Amerikës Latine, Afrikës, Europës.
Seminari Redemptoris Mater
Zoti i frymëzon Kikos dhe Carmenit nevojën për të ndihmuar Kishën në këtë rinovim duke ngritur, së bashku me Shën Gjon Palin II, Seminari i Parë Dioqezan Misionar Redemptoris Mater në Romë, dhe më pas i djekur nga ipeshkvinjtë e tjerë, të cilët do të hapin një Seminari Redemptoris Mater në dioqezat e tyre, deri në 120. Kiko krijon modelin arkitekturor të shumë prej këtyre seminareve:
- Seminari Redemptoris Mater Macerata
- Seminari Redemptoris Mater në Varshavë (Poloni)
- Seminari Redemptoris Mater në Managua (Nicaragua)
- Kisha e Seminareve Redemptoris Mater në Romë dhe Madrid
Disiplina të tjera artistike
Përveç këtyre veprave të arkitekturës, pikturës dhe skulpturës, Kiko merret me disiplina të tjera artistike: vetrata, qilima liturgjikë dhe objekte arizierie si kryqe, kelkët, mbulesa e Bibles, etj., gjithmonë në perspektivën e shërbimit të bashkësive të krishtera në ecjen e tyre të besimit.
- Xhami të ngjyrosura në Katedralen e Madridit (Spanjë)
- Xhami të ngjyrosura në Qendrën Ndërkombëtare Porto S. Giorgio (Itali)
- Xhami të ngjyrosura në Seminarin e Romës, Madrid
- Xhami të ngjyrosura në Domus Galilaeae (Israel)
Musika
Edhe përmes muzikës, Kiko kërkon një rrugë për të shpallur Ungjillin te njeriu i sotëm: ai e vë thirrjen e tij artistike në shërbim të Kishës dhe të Liturgjisë duke vënë në muzikë Psalme, pasazhe nga Shkrimi i Shenjtë, himne të Kishës së Parë dhe gjithashtu poema shpirtërore të marra nga shkrimet e tij: më shumë se 200 kompozita muzikore për të shoqëruar dhe pasuruar kremtimet liturgjike të bashkësive neokatekumenale.
Në vitin 2010, Kiko kompozoi sinfoninë e tij të parë, “Vuaitja e të pafajshmëve” dhe, në të njëjtin vit, themeloi Orkestrën Sinfonike të Ecjes Neokatekumenale, një grup ndërkombëtar i përbërë nga rreth 200 muzikantë. Ajo është ekzekutuar në të gjithë botën: në teatrot kryesore, sallat e koncerteve, sheshe dhe katedrale: Nga Madridi në New York; nga Çikago në Tokio; nga Berlini në Jeruzalem; nga Budapesti në Lublino; nga Auschwitz në Trieste, etj. Pas sinfonisë së parë, Kiko kompozon një partiturë të dytë, një poemë sinfonike në tri pjesë me titull “Mesia”.
Vepra e evangelizimit dhe artistike e Kikos ka marrë njohjen me një doktoraturë Honoris Causa nga katër universitete katolike: Romë, Lublino, Washington dhe Madrid.
Kiko Argüello, që nga kthimi i tij, e koncepton artin e tij si një mision. Me këtë konceptim të artit të shenjtë, ai e kthen atë në vendin e thirrjes së tij origjinale: tempulli. Arti i shenjtë është zhvendosur nga vendi i shenjtë në muze, në sallat e ekspozitave, në sallonet e koleksionistëve, duke anuluar kështu vlerën e tij kultike, liturgjike. Kiko e kthen veprën e artit brenda liturgjisë; brenda një bashkësie të gjallë, një asambleje që kremton misteret e shpëtimit.
Një detaj që më pëlqen të kujtoj këtu: Kiko e shkeput artin nga konteksti i biznesit: ai nuk merr pagesë për veprat e tij: kërkon një art për të varfrit, për liturgjinë. Ai e bën artin të përmbushë misionin e tij të vërtetë dhe të lartë: të sjellë zemrën e njeriut në Jeruzalemin e Qenë, për të përjetuar dashurinë që Perëndia na ka treguar në Krishtin e bërë njeri [duke treguar një nga një ikonat e freskut], të lindur, të shndërruar, që hyn në pasionin e tij, që themelon Eukaristinë, të vdekur, të ngjallur, ngritur në qiell në të djathtën e Hyjit, që na dërgoi Shpirtin e tij, me Marinë e Ngjitur dhe që do të vijë së shpejti në fund të kohëve në lavdi, siç na kujton Pantokratori dhe koha e Ardhjes që kemi filluar sot.
Udheheqësi i Targi Kielce, Scroexpo, Z. Andrzej Mochoń
Zonja dhe Zotërinj,
Jam i lumtur t’ju përshëndes në rastin e këtij eventi unik në llojin e tij. Për më shumë se 25 vjet, ne organizojmë në Kielce panairin ndërkombëtar Sacroexpo, një ngjarje që lidh sferën e gjerave të shenjtë me botën e biznesit. Çdo vit, personalitete të rëndësishme nga bota e kulturës dhe fesë marrin pjesë në këtë manifestim, i cili ofron një hapësirë për dialog dhe shkëmbim.
Në këtë shpirt, që nga viti 2005, ne japim çmimin Per Artem Ad Deum. Ky është çmimi i vetëm i sponsorizuar nga Këshilli Papnor i Kulturës nga viti 2005 deri në vitin 2022. Çmimi u jepet artistëve ose institucioneve aktiviteti artistik i të cilave kontribuon në zhvillimin e kulturës dhe formimin e përshpirtërisë njerëzore.*
Në këto vite kam bërë përpjekje të shumta për të vazhduar këtë traditë të madhe. Në vitin 2017, në kuadër të çmimit Per Artem Ad Deum, e kemi përforcuar bashkëpunimin tonë duke nënshkruar një letër qëllimi me kardinalin Gianfranco Ravasi, në atë kohë president i Këshillit Papnor të Kulturës. Në vitin 2022, pas krijimit të Dikastërit për Kulturën dhe Arsimin, arritëm të krijonim një bashkëpunim me Prefektin e Dikastërit, Kardinalin José Tolentino Calaça de Mendonça. Falë këtij bashkëpunimi, të diplomuarit e ardhshëm do të marrin një medalje nën patronazhin e Dikastërit të ri.
Jam krenar të them se gjatë 19 viteve të fundit kemi shpërblyer tashmë 31 personalitete të shquara, përfshirë kompozitorët Ennio Morricone, Arvo Pärt, Wojciech Kilar dhe Krzysztof Penderecki, regjisorët Giuseppe Tornatore dhe Krzysztof Zanussi, arkitektët Stanisław Niemczyk dhe Mario Botta, skulptorët Arnaldo Pomodoro dhe Wincenty Kućma, dhe gjithashtu piktorët polakë Tadeusz Boruta, prof. Stanisław Rodziński dhe Jerzy Jan Skąpski, si dhe mozaikistin më të rëndësishëm bashkëkohor Alexander Kornoukhov. Këto personalitete kanë kaluar kohën dhe hapësirën me veprat e tyre dhe na kanë udhëhequr drejt transcendencës.
Sot jemi të lumtur të mund të dorëzojmë çmimin Per Artem Ad Deum Kiko Argüello-s. Me të, dëshirojmë të theksojmë kontributin e tij të rëndësishëm në Artin e Shenjtë dhe angazhimin e tij të thellë në veprën e evangelizimit të shprehur në bashkësinë e Ecjes Neokatekumenale. Vepra e Kikos shkon shumë përtej aktiviteteve tradicionale të krijimit artistik. Përmes pikturës, e kuptuar si pasqyrim i dritës së Perëndisë, dhe muzikës, një gjuhë universale e aftë të hapë zemrën ndaj dimensionit të shpirtit, ai gjen mënyrën për të shpallur Ungjillin te njeriu bashkëkohor. Ai e vë thirrjen e tij artistike në shërbim të Kishës dhe liturgjisë së saj, duke kompozuar muzikë për Psalme, pasazhe të tjera të Shkrimit, himne të Kishës së Parë, përveç poezi shpirtërore të marra nga shkrimet e tij. Kiko Argüello është autor i librave, përveç veprave të rëndësishme të pikturës, arkitekturës dhe skulpturës në të gjithë botën.
Është me të vërtetë një kënaqësi e madhe që sot ia dorëzoj personalisht Kiko Argüello Çmimin Per Artem Ad Deum për vitin 2024. Ky njohje, i sponsorizuar nga Dikasëri për Kulturën dhe Edukimin, nderon të gjitha arritjet e tij në fushën e artit.
I dashur Kiko Argüello, dua të të uroj nga thellësia e zemrës dhe të të falënderoj për kontributin tënd të pafund në zhvillimin e artit të shenjtë dhe për angazhimin tënd në të gjitha aktivitetet e Ecjes Neokatekumenale. Shpresoj që puna jote të vazhdojë të frymëzojë dhe të transformojë zemrat e njerëzve në mbarë botën.**
Ezechiele Pasotti
Vepra artistike e Kikos
Të flasësh për Veprën Artistike të Kiko Argüello është jashtëzakonisht e ndërlikuar, jo vetëm nga një pikëpamje formale, sepse shtrihet nga piktura, te arkitektura, nga kënga te muzika polifonike, nga katekeza, pra nga teologjia, te poezia, duke prekur një botë shprehjesh dhe përmbajtjesh që nuk janë të lehta për t’u kuptuar dhe për t’u përmbledhur në një skenë të vetme, por sidomos sepse gjithë kjo lëvizet brenda një kornize që, edhe nese është e përbërë mirë brenda kuadrit të liturgjisë, të rinovimit liturgjik të kërkuar nga Koncili i Dytë i Vatikani, autori përpiqet të kapë perspektivën transcendente të “liturgjisë hyjnore”, në shërbim të nxënies së krishtere, të një ecje të nxënies së krishtere, që të çojë besimtarët, edhe ata më të varfrit dhe më të largët nga kisha, ata më të pasigurt në çdo lloj formimi, në një takim me tjetrin, me Tjetrin për ekselencë, që është vetë Zot.
Në veprën e tij, gjithçka është vënë në shërbim të atë qe është i shenjt: nga falësia deri te ngjyra, nga prekja e kitarës te dispozita e bashkësisë që kremton, nga kompozimi i elementëve të ndryshëm liturgjikë te detajet e patenës, kupës për verën, kryqit… Dhe nxitja për gjithë këtë, frymëzimi i thellë që lind nga një dashuri për bukurinë, për Atë që është Zoti i bukurisë, Jezu Krishti i Ngjallur, fituesi mbi vdekjen, që derdh këtë bukuri mbi bashkësinë që kremton dhe mbi secilin pjesëmarrës që, kështu i investuar nga i njëjti Mister hyjnor, bëhet dhuratë për njëri-tjetrin, në bashkësinë e krishtere… Dhe sipas fjalëve të Virgjërës së Shenjtë që kjo Nxënie Krishtere i frymëzoi Kikos, “tjetri është Krishti”, Hyji i misheruar, Bukuria e bërë njëri, Misteri që bëhet Pashkë, në magjinë e një nate që pret agimin, ardhjen e Ditës së Tetë përfundimtare që hap Qiellin.
Nuk është e mundur të kuptohet arti i Kikos nëse nuk është brenda kompleksitetit të këtij Misteri Pashkënor: Misteri hyjnor që u bë mish, që kjo të vishte me nuanca ngjyrash, me nota këngësh dhe sinfonie, me formën e gurëve dhe e poezisë, veçanërisht të fjalës për të ecur drejt Qiellit, drejt përmbushjes së thirrjes së tij të fundit: Hyji.
Presidenti i “Fondacionit të Veprës Artistike Kiko Argüello”, Mons. Segundo Tejado, duke paraqitur punimet e Kikos në rastin e çmimit “Per Artem ad Deum 2024”, që iu dha nga Shoqata Sacraexpo më 1 dhjetor 2024, tha: “Kiko Argüello, që nga kthimi i tij, e koncepton artin e tij si një mision. Me këtë konceptim të artit të shenjtë, ai e kthen atë në vendin e thirrjes së tij origjinale: tempulli. Arti i shenjtë është zhvendosur nga vendi i shenjtë në muze, në sallat e ekspozitave, në sallonet e koleksionistëve, duke anuluar kështu vlerën e tij kultike, liturgjike. Kiko e kthen veprën e artit brenda liturgjisë; brenda një bashkësie të gjallë, një asambleje që kremton misteret e shpëtimit.”.
Dhe shtoi: “Kiko e shkeput artin nga konteksti i biznesit: ai nuk merr pagesë për veprat e tij: kërkon një art për të varfrit, për liturgjinë. Ai e bën artin të përmbushë misionin e tij të vërtetë dhe të lartë: të sjellë zemrën e njeriut në Jeruzalemin e Qenë, për të përjetuar dashurinë që Perëndia na ka treguar në Krishtin e bërë njeri [duke treguar një nga një ikonat e freskut], të lindur, të shndërruar, që hyn në pasionin e tij, që themelon Eukaristinë, të vdekur, të ngjallur, ngritur në qiell në të djathtën e Hyjit, që na dërgoi Shpirtin e tij, me Marinë e Ngjitur dhe që do të vijë së shpejti në fund të kohëve në lavdi, siç na kujton Pantokratori dhe koha e Ardhjes që kemi filluar sot.”
Mons. Segundo tha këtë duke treguar, një nga një, ikonat e ndryshme që përbëjnë retablon e madh të pikturuar nga Kiko në Kapelën e Seminari Redemptoris Mater, ku u zhvillua ceremonia e dorëzimit të çmimit Sacraexpo. Dhe është shumë e rëndësishme të shikosh me vëmendje misteret që ilustrojnë ikonat: është e gjithë historia e shpëtimit që bëhet e pranishme me një petk ngjyrash dhe që të mbulon me arin që përcakton çastet e ndryshme të pikturave dhe që, në perspektivën e kundërt karakteristike të artit bizantin, të çon brenda pikturës, të bën pjesë të asaj që ikona shpall.
Bëhet e vështirë të shkeputemi nga bukuria dhe të mos kapim gjithë harkun e vitit liturgjik që me festat e tij tregon dhe mediton misterin e Pashkës që e ka përfunduar historinë e shpëtimit dhe e projekton atë drejt veprës së tij përfundimtare: Pantokratori që shpall në tabelën që mban në duar: “Duani armiqtë tuaj. Vij shpejt”.
Për më shumë, siç tha Mons. Segundo, duke e pasuruar mendimin e tij: “Arti i Kikos, që nga fillimi i përvojës së lindjes së bashkësive të para, do të ketë si objekt kërkimi nevojën për të ofruar vende kremtimi të përshtatshme dhe dinjitoze për rinovimin që Koncili i Dytë i Vatikani po ofron për Kishën. Përmes Ecjes Neokatekumenale krijohen një sërë strukturash për të realizuar këtë rinovim në shërbim të bashkësive krishtere. Kiko e gjen në artin e Kishës Lindore, ikonat, shprehjen më të përshtatshme për përvojën që po jeton. Ai është i goditur nga spiritualiteti i këtyre piktorëve që, duke hequr dorë nga “originaliteti” i tyre dhe duke u nënshtruar kanonit të paracaktuar nga tradita e kishës, gjejnë rrugën për një art dhe një spiritualitet shumë më të lartë. Kiko ndjek kanonin ortodoks duke e përditësuar atë me zhvillimet e pikturës moderne – si Picasso, Matisse – mbi të cilin ishte formuar”.
Dhe vepra e Kikos nuk kuptohet vetëm në pikturë, por edhe në arkitekturë, këngë, muzikë sinfonike, shkrime, dhe në arkitekturimin e një kompozimi të hapësirës kremtuese të bashkësisë që mundëson dhe nxit një pjesëmarrje të vërtetë dhe angazhimin e plotë në misteret që liturgjia kremton.
Kjo është ajo që Kiko vetë theksoi në fjalimin e tij të shkurtër, duke thënë me bindje: “Gjithçka më e rëndësishme sesa e gjithë vepra ime artistike ka qenë të hap një Ecje e nxënies së Kristerë në të gjithë Kishën, që po ndihmon shumë familje dhe shumë të rinj. Kjo, po, është një vepër arti”.
Në qendër të gjithë këtij kompleksi artistik, siç thonim në fillim, duhet të vendosen dy mistere të mëdha: Krishti dhe njeriu. Krishti që, në duar të Atit është krijuesi, frymëzuesi i bukurisë së krijimit të botës dhe të njeriut dhe ky njeri, Adami, i krijuar si kulmi i bukurisë së bashku me bashkëshorten e tij Eva, lejon të mashtrohet nga sugjerimi për t’u bërë “zot”, për të mundur të ecë, të ndërtojë një të ardhme vetëm, të ndërtojë kullën e tij të Babelit duke ngjitur qiellin – siç ka filluar të imagjinohet kaq shumë ideologji moderne –, duke harruar që në të vërtetë është pikërisht Zoti dhe vetëm Zoti që e bën njeriun të madh. Njeriu, i braktisur në vetvete, nuk bën tjetër veçse të bjerë në ferrin e kampet e përqendrimit dhe të kampet e masakrës dhe të vdekjes.
Kjo është ajo që Kiko ka dashur të shpallë me fuqi, edhe një herë, duke marrë çmimin “Per Artem ad Deum”: “Çfarë është njeriu? Është një të bërit, është një projekt, është një mrekulli. Njeriu! Njeriu është një mrekulli. Ju jeni një projekt në realizim të vazhdueshëm, domethënë në pasiguri të vazhdueshme. Ne nuk kemi të drejtë të heqim nga njeriu mundësinë për t’u realizuar siç e ka krijuar Zoti, sepse është një projekt në realizim të vazhdueshëm”.
Dhe vazhdoi, duke cituar Shën Pali, duke thënë se “Krishti vdiq për të gjithë që ata që jetojnë të mos jetojnë më për vete, por për atë që vdiq dhe u ringjall për ta. Kjo është vizioni i njeriut sipas Zbulimit, kjo është antropologjia e krishtere: njeriu, i robëruar nga mëkati, është i detyruar t’i ofrojë gjithçka vetvetes, sepse është rob, ka humbur dimensionin e bukurisë që është dashuria, dalja nga vetvetja për të dashur tjetrin. Vepra e shpëtimit konsiston në shkuljen e njeriut nga kjo mallkim dhe kthimin e tij në bukurinë e dashurisë”.
“Për këtë njeri po përpiqemi të krijojmë një model të ri famullie; po bejmë famullitë me një kurorë misterike ku qielli është i pranishëm, me misteret më të rëndësishme të besimit tonë. Kisha e sotme nuk ka një estetikë të përcaktuar… Kjo na ka nxit, në një farë mënyre, të kërkojmë një estetikë. Në Madrid kemi bërë një kishë me një çati me ngjyrja arit, me gurë të bardhë dhe xham, me një katekeumenium: një grup sallash perreth një shesh qendror, me një xhaderban. Në katin e parë janë të gjitha shërbimet sociale, dhe lart, në një kat tjetër, janë të gjitha dhomat për çdo bashkësi, etj.”.
Ja burimi i artit, frymëzimit që ka vënë në lëvizje këtë njeri të Zotit, Kiko Argüello: misteri i dashurisë së Zotit që, në Krishtin Jezu, erdhi të kërkojë dhe të shpëtojë njeriun, për ta rikthyer në bukurinë e tij hyjnore përmes një nxitja e krishterë, graduale dhe të plotë, që e fut në një bashkësi e krishtere, Kishën, Even e re, që shndrit me bukuri, për ta bërë gruan e Krishtit.
Dhe Kiko vazhdoi shpalljen e tij: “Ne duam të jemi një Ecje serioze, një Udhë serioze, sepse po i japim një betejë të madhe botës, djajve, dragoit të madh, jemi gruaja që po lind djalin e mashkull, të kërcënuar nga dragua i madh që është princi i kësaj botës… Nazizmi më parë dhe komunizmi pastaj dukeshin sikur kishin pushtuar gjithçka, gjithçka, shtete të tëra. E kuptojmë pse e gjithë Europa sot po shkon në apostazi, e kuptojmë pse ka një sekularizim të plotë. Këtu djalli duket se fiton gjithmonë, sepse në këtë botë Krishti nuk ka ku ta mbestet kokën dhe me të edhe të krishterët. Por ne, me Krishtin, kemi fituar vdekjen dhe kemi një gëzim të pafund, për këtë duhet të shpallim dhe dëshmojmë dashurinë që Zoti ka për ne, që na ka dhuruar jetën e pasosur brenda nesh”.
Dhe përfundoi, duke cituar Dostoevskij: “Bukuria do ta shpëtojë botën, që është Krishti që jeton ne të krishterët në bashkësitë të krishtere… është e mrekullueshme të jetosh besimin në një bashkësi e krishtere në famulli. Gjëja më e bukur në bashkësi është që kemi parë veprën e Zotit ne vëllezërit dhe motrat, të gjithë janë pasuruar nga e mira e të gjithëve… Është e mrekullueshme të shohësh se të verbrit shohin dashurinë e Zotit në jetën e tyre. Krishti e ka mundur vdekjen, nuk shikojmë vdekjen me tmerr, as pleqërinë, as sëmundjen… Krishti vdiq që njeriu të dalë nga ky rreth egoizmi, që të mos jetojë më për vete, por për atë që vdiq dhe u ngjall për të, Krishti, bukuria hyjnore që u bë njeri, u bë një nga ne, që njeriu të mund të marrë lavdinë e Zotit, që të bëhet Zot”. Arti i Kikos, në shprehjet e tij të ndryshme të pikturës, arkitekturës, muzikës, këngëve, poezive, është një ikona e gjithë këtij projekti madhështor të Zotit për jetën e njeriut, sepse siç thotë Shën Ireneu: “Lavdia e Zotit është njeriu që jeton”, që jeton në plotësi.
Don Ezechiele Pasotti
Nga Vatican News
Çmimi ‘Per Artem ad Deum’ për Kiko Argüello: bota pret bukurinë e Zotit
Shoqata Sacra Expo i dha çmimin ‘Per Artem ad Deum’ piktorit spanjoll, bashk-nismetari i Ecjes Neokatekumenale. Kremtimi u zhvillua mbrëmjen e djeshme, më 1 dhjetor, në kapelën e Seminarit Redemptoris Mater në Romë.
Debora Donnini – Qyteti i Vatikanit
Një bukuri që nuk është për vetvete, por që ka aftësinë të emocionojë njeriun, duke e futur atë në përvojën e dashurisë së Zotit. Ky ka qenë elementi udhëheqës i ceremonisë së mbrëmshme, të dielën më 1 dhjetor, gjatë së cilës iu dha Kiko Argüellos, bashk-nismetar i Ecjes Neokatekumenale, medalja e çmimit “Per Artem ad Deum”, nga shoqata polake Sacra Expo, nën patronazhin e Dikasterit për Kulturën dhe Edukimin. Një njohje që “i jepet artistëve ose institucioneve veprat artistike i të cileve kontribuojnë në zhvillimin e kulturës dhe në formimin e përshpirterimit njerëzor”, shpjegon presidenti i shoqatës, Andrzej Mochon. Gjatë nëntëmbëdhjetë viteve të fundit, ky çmim është i dhuruar personaliteteve të rëndësishme si muzikantët Ennio Morricone, regjisoret Giuseppe Tornatore dhe Krzysztof Zanussi, skulptorët si Arnaldo Pomodoro dhe të tjerë, përfshirë edhe piktorë dhe arkitektë të njohur.
Arsyet e çmimit
Dhënia e çmimit ka ndodhur në një atmosferë gëzuese në kapelën e Seminarit Redemptoris Mater në Romë, në praninë e rreth 200 personave, mes të cilëve disa itinerant dhe bashkëpunëtorët e Kikos në pikturë, arkitekturë dhe muzikë. Pranishëm ishin gjithashtu don Mario Pezzi dhe María Ascensión Romero, anëtarë të ekipit përgjegjës për Ecjen Neokatekumenale së bashku me Argüello-n. “Vepra e Kikos”, theksoi Mochon, “shkon shumë përtej aktivitetit tradicional të krijimit artistik. Përmes pikturës, të kuptuar si pasqyrë e dritës së Zotit, dhe muzikës, një gjuhë universale që ka aftësinë të hapë zemrën në përmasen e shpirtit, ai gjen mënyrën për të shpallur Ungjillin te njeriu bashkëkohor”.
Mochon kujtoi se Kiko “vë thirrjen e tij artistike në shërbim të Kishës dhe të liturgjisë së saj, duke kompozuar muzikë mbi Psalme, pasazhe të tjera të Shkrimit, himne të Kishës, si dhe poezi shpirtërore të marra nga shkrimet e tij. Kiko Argüello është autor i librave, përveçse i veprave të rëndësishme të pikturës, arkitekturës dhe skulpturës në të gjithë botën.”
Çmimi lidhet gjithashtu me radikalizmin e jetës ungjillore
Për mundësinë që arti të shndërrohet në një devocion idhullor, në kuptimin që nuk çon askund tjetër përveçse në vetveten, ka folur kardinali Grzegorz Ryś, arkivyskup i Łódź. Ai theksoi këtë aspekt, pikërisht për të shpjeguar se nuk është e lehtë të jetosh në menyren e drejtë “parimin për artem ad Deum”, sepse nuk kërkon vetëm talent, por edhe shoshitjen dhe lutje. “Çmimi i dhënë nuk lidhet vetëm me aftësitë artistike, por edhe me radikalizmin e jetës ungjillore”. Kardinali citoi Letër për artistët të Shën Gjon Pali II dhe përkujtoi, prandaj, se udha e bukurisë është udha e shpalljes së shpëtimit për të gjithë njerëzit, për çdo mëkatar.
Kiko: Ecja Neokatekumenale, gjëja më e rëndësishme e veprës sime artistike
Duke falenderuar për dhënien e çmimit, Kiko deshi të kujtonte se cila është kuptimi më i thellë i eksperiencës së tij artistike. “Zoti,” shpjegoi ai, “ka bërë diçka të jashtëzakonshme me Carmen (Hernández, shërbëtore e Zotit dhe bashk-nismetare e Ecjes Neokatekumenale) dhe me mua. Sepse ajo që është shumë më e rëndësishme se gjithë vepra ime artistike, ka qenë të hapim një Ecje e Nxenies se Krishterë” në Kishë, e cila po ndihmon shumë familje dhe të rinj. “Kjo, po, është një vepër arti,” tha ai në fjalimin në të cilin shpjegon kuptimin e bukurisë. Bukuria është, në fakt, marrëdhënie, siç tregon, për shembull, një paizazh, bluja e qiellit që këndon bukurinë e reve të gri ose të bardha. Kjo sepse “përmbajtja më e thellë e bukurisë është dashuria”. Duke shkuar më thellë, ai bëri një referencë tek Dostoevskij, i cili thotë se bukuria është Krishti: “Bukuria gjithmonë prodhon një emocion estetike” dhe është “sikurse Zoti të dëshironte të tregojë nëpërmjet bukurinë se na do”.
Kiko ka ndjekur, kështu, kuptimin e bukurisë përmes Shkrimit të Shenjtë. Ai kujtoi se Zoti i thërret të krishterët të marrin pjesë në ndërtimin e kësaj bukurie duke treguar dashurinë e Zotit për botën, duke dëshmuar se është e mundur të mos jetosh më për vete. “Vepra e shpëtimit konsiston në shkuljen e njeriut nga mallkimi i ofrimit të gjithçkaje për vete, duke e kthyer atë në bukurinë e dashurisë.” Njerëzit po presin shpalljen e Ungjillit te të varfrit, për të parë të realizuar këtë lloj dashurie: “Duani armiqtë tuaj.” Ecja Neokatekumenale përpiqet ta sjellë këtë përmes bashkësive të vogla krishtere në famulli – të përbëra nga 30-40 persona – për të treguar dashurinë e Zotit në një botë gjithnjë e më shumë të sekularizuar. Koncili II i Vatikanit, në fakt, flet për Kishën si një sakrament universale të shpëtimit. Prandaj, është shumë e rëndësishme që bukuria e Krishtit të shkëlqejë ne të krishterët. “Krishti vdiq”, përfundoi Kiko, “për të bërë njeriun të dalë nga ky rreth egoizmi, për të mos jetuar më për vete, por për atë që vdiq dhe u ringjall për të, Krishtin.”
Vepër artistike
Për të dëftuar ecjen artistike të Kiko Argüellos, ishte përfundimisht don Segundo Tejado, presidenti i Fondacionit “Opera Artistika Kiko Argüello”, i cili ka qëllim ruajtjen dhe njohjen e veprave të tij. Ai kujtoi se si Kiko studioi Artet e Bukura në Akademinë “San Fernando” të Madridit dhe fitoi në 1959 Çmimin Kombëtar të Jashtëzakonshëm të Pikturës. Në fund të viteve ’50 ai kaloi një krizë ekzistenciale dhe, pas një takimi të thellë me Zotin, shkoi të jetonte mes të varfërve në barakat e Palomeras Altas në Madrid. Atje njohu Carmen Hernández dhe nisi përvojen e Ecjes Neokatekumenale që sot është e pranishme në 136 shtete, në rreth 6.200 famullitë. Arti i Kikos, si në ikonografi, ashtu edhe në arkitekturë, përpiqet të ofrojë vende në harmoni me rinovimin që solli Koncili II të Vatikanit. Në pikturë, shpjegoi don Tejado, referimi i tij janë ikona të Kishës Lindore: Kiko është i prekur nga këta piktorë që heqin dorë nga “originaliteti” i tyre duke iu nënshtruar kanonit të caktuar nga tradita. Kjo art është frymëzuar nga Kiko, duke e përditësuar atë me zhvillimet e pikturës moderne – si Picasso dhe Matisse – në të cilët ai është formuar. Veprat e tij artistike ndodhen në shumë famulli: nga Roma në Firence; nga Piacenza në Paris deri në Katedralen e Madridit, për të përmendur vetëm disa vende.
“Kiko,” theksoi don Tejado, “e largon artin nga konteksti i biznesit: ai nuk kërkon pagesë për veprat e tij. Ai kërkon një art për të varfrit, për liturgjinë,” “një art që e çon njeriun të përjetojë dashurinë që Zoti na ka treguar në Krishtin.” Kiko gjithashtu ka krijuar modelin arkitektonik të disa seminareve, ka realizuar gjithashtu vetrata (xhami të ngjyrosur), disa skulptura dhe mobilje liturgjike. Vepra e tij artistike përfshin gjithashtu fushën e muzikës si një menyrë për të shpallur Ungjillin. Në vitin 2010 ai kompozoi sinfoninë e tij të parë “Vuaitja e të pafajshmëve” dhe, në të njëjtin vit, themeloi Orkestrën Simfonike të Ecjes Neokatekumenale, një trupë ndërkombëtare me rreth 200 muzikantë. Sinfonia ekzekutohet në shumë teatër, sallone koncertesh, sheshe dhe katedrale: në Madrid, New York, Çikago, Tokio, Berlin, Jeruzalem, Budapest, Lublino, Auschwitz, Trieste.
Dhe, në fakt, për të mbyllur ngjarjen, një lëvizje e poemës së tij të dytë simfonike “El Mesias” u ekzekutua nga një duet piano dhe violinë, me një solist. Shënimet e muzikës dhe shikimi i drejtuar nga retabli i kapelës, ku janë pikturuar skena të jetës së Krishtit, vulosën takimin, duke e bërë atë një eksperiencë të gjallë të asaj bukurie që ka aftësinë të preki zemrën e njeriut.