Il Foglio 9/12/2021

Onze-Lieve-Vrouw van Arabië, een katholieke kathedraal in Bahrein.

Er was eens een zekere Franciscus van Assisi, de arme man. Vol van ijver voor het Evangelie ging hij te voet overal prediken. Hij is ook op kruistocht gegaan, zo vertelt Thomas van Celano. Hij is er op zijn eigen manier naartoe gegaan: Hij wilde de liefde van God verkondigen aan de sultan om daarna gedood te worden. Hij wilde als martelaar sterven, zoals velen van zijn mannen is overkomen.

Zo is het hem werkelijk gelukt om met de sultan te praten; hij heeft hem de gestorven en verrezen Jezus verkondigd, maar het is ook zo geweest dat hij niet als martelaar gestorven is. Integendeel, hij is met welwillendheid ontvangen.

Achthonderd jaar later is het deze keer een koning, de koning van Bahrein Ḥamad bin ʿĪsā Āl Khalīfa, die aan de apostolische vicaris van Noord-Arabië, de heilige aarsbisschop Camilo Balling die in de tussentijd naar de Vader is overgegaan, 9000 vierkante meter heeft aangeboden voor de bouw van een kerk.

Dit feit lijkt niet gebruikelijk te zijn.

Voor het ontwerp van de kathedraal Onze-Lieve-Vrouw van Arabië en de aangrenzende episcoop heeft Ballin een internationale wedstrijd uitgeschreven. In 2014 werd een groep van architecten onder leiding van Mattia del Prete als winnaar gekozen. Del Prete is al jaren de naaste medewerker van Francisco Argüello Wirtz (toevallig nog een Franciscus), mede-initiator met Carmen Hernández van de Neocatechumenale Weg. Kiko is een buitengewoonlijk persoon. Ook hij koos ervoor om arm te zijn en is gaan wonen tussen de laatsten in de barakken van Madrid. Daarna ging hij meerdere keren de wereld rond om overal het evangelie te verkondigen.

Kiko is een kunstenaar. Een kunstenaar die aan het schilderen, het beeldhouwen en de architectuur in de laatste jaren ook de muziek heeft toegevoegd: “Het Lijden van de Onschuldigen”, de symfonie die hij gecomponeerd heeft, werd niet alleen uitgevoerd in de meest prominente concertzalen ter wereld, maar ook voor de ingang van het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau, in de aanwezigheid van de hoogste joodse en christelijke religieuze autoriteiten.

Kiko weet dat de eredienst “het hoogtepunt is waarnaar het optreden van de Kerk streeft en tegelijkertijd de bron is waaruit al haar kracht voortkomt” (Sacrosanctum Concilium). Daarom heeft hij altijd zoveel aandacht besteed aan de kwaliteit van de omgevingen waarin de gemeenschappen die hij heeft gesticht samenkomen. In de loop van meer dan vijftig jaar is de “Nieuwe Esthetiek” van de Weg, zoals die wordt genoemd, verrijkt met vele artistieke oplossingen die vandaag een goed herkenbaar architectonisch geheel vormen. Kerken, seminaries, catechumenen, de Domus Galilaeae op de Berg der Zaligsprekingen aan het meer van Tiberias, ze vertegenwoordigen allemaal een goed gevormd geheel van oplossingen waarmee de broeders en zusters zich kunnen voeden met schoonheid, samen met het Woord van God en de sacramenten.

Kiko heeft meerdere keren over schoonheid gesproken. Ik citeer enkele van zijn uitspraken: “Johannes Paulus II heeft een diepe gedachte uitgesproken toen hij over kunstenaars sprak: ‘Deze wereld waarin wij leven heeft schoonheid nodig om niet in de wanhoop te vallen.’ De Paus heeft de schoonheid in verband gebracht met de hoop, met de liefde”; “In de esthetiek vindt men een diep geheim, die de liefde is”; “God heeft het universum en de aarde met immense liefde en grote harmonie geschapen. Er is een wijs en diep evenwicht dat alles omarmt, te beginnen met de kleuren (elk rood komt bijvoorbeeld overeen met een complementair type groen), dus alle dingen verwijzen naar een andere, in een prachtige polychromie en polyfonie: de blauwe lucht, het groen van de bladeren van de bomen, de ruige en ondoordringbare bergen, alles zingt en verkondigt de schoonheid van Gods werk”; “Deze grote liefde van God voor de mens heeft een diepe esthetische waarde, omdat God, die Liefde is, ook plezier aan de mens wilt geven”; “Ik ben ervan overtuigd dat alleen een nieuwe esthetiek de Kerk zal redden”.

Wat de kerken betreft, heeft de “Nieuwe Esthetiek” twee fundamentele kenmerken: de constructie met een centraal, achthoekig plan, dat de volheid van het liturgische gemeenschapsleven rond het altaar ontwikkelt mogelijk maakt, en het herstel van de iconen van de orthodoxe traditie: “Wij zouden graag de figuren willen herstellen, de eenheid tussen Oost en West herstellen”, “In het Oosten is de iconografie geen bijkomstig element of een ornament op zich, maar is het een integrerend en essentieel onderdeel van de liturgie: het is een aankondiging, de aankondiging van Jezus Christus. Alle grote oosterse kerken zijn rijk aan iconen, en aan het begin van elke ‘goddelijke liturgie’, oftewel de Eucharistie, worden de iconen bewierookt, die de aankondiging zijn van de hemelse realiteit.

Het goud dat overvloedig aanwezig is in de iconen, op de achtergrond, in de versieringen, in de beelden, betekent de aankondiging van de hemelse realiteit”. Beginnend bij de iconen: Kiko heeft dat wat hij de ‘mystieke kroon’ noemt gecreëerd: een cirkelvormige ruimte aan de voet van de koepel, volledig bedekt met fresco’s, met panelen die de meest opvallende gebeurtenissen van het leven van Jezus illustreren en zijn triomfantelijke terugkeer aankondigen: “De beelden van de mystieke kroon willen de geest van de gelovigen raken die deze aanschouwen. Ze hebben als doel de mens te helpen zijn geest tot God te verheffen”.

De architect Del Prete en zijn team hebben gebruik gemaakt van het artistieke advies van Kiko Argüello en hebben een waardevolle synthese gecreëerd van de mooiste innovaties die door de jaren heen zijn ontwikkeld door de Nieuwe Esthetiek van de Weg: een grote gouden koepel die hemel aanwezig maakt; de mystieke kroon waarin platen van puur goud de schilderijen omringen en ze verenigen in een ononderbroken lichtstreep; het gebruik van een nieuw type van moderne glas-in-lood ramen, symbolisch met geometrische kenmerken; het centrale altaar; de interne en externe marmeren bekledingen gemaakt van Romeinse stro travertijn, pietra serena, ‘Siena-geel’, ‘Verona-rood’ en Carrara-marmer.

Alle houten en marmeren meubels zijn gemaakt door Italiaanse bedrijven. De werken die in 2018 zijn begonnen zijn net beëindigd, en morgen, 10 december 2021, wordt Onze-Lieve-Vrouw van Arabië ingehuldigd.

Ḥamad bin ʿĪsā Āl Khalīfa, die de Paus een model in edele metalen van het winnende project heeft geschonken, de schoonheid van de kerk waarderend, stond het plaatsen van een kruis toe.

Ook dit is een ongebruikelijke keuze.

Angela Pellicciari

---